ต้นปี 2566 นับได้ว่าโลกได้รู้จักกับโรคโควิด-19 มาแล้ว 4 ปีเต็ม จากวัคซีนโควิดรุ่นแรกถูกฉีดตั้งแต่เดือน มี.ค. 2564 ล่าสุดเกือบ 40 ประเทศทั่วโลกอนุมัติให้ใช้วัคซีนชนิดสองสายพันธุ์แล้ว แต่ประเทศไทยยังไม่มีการเปิดเผยข้อมูลจากกระทรวงสาธารณสุข
หลายชาติเริ่มอนุมัติการใช้วัคซีนโควิดสองสายพันธุ์ เมื่อเดือน ส.ค.- ก.ย. 2565 ซึ่งมีสองชนิดยี่ห้อได้แก่ ไฟเซอร์ และโมเดอร์นา
วัคซีนสองสายพันธุ์คืออะไร
องค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา (US FDA) ระบุว่า วัคซีนป้องกันโควิเสองสายพันธุ์ หรือชนิด bivalent หรือ updated ประกอบไปด้วยส่วนของไวรัสสายพันธุ์ดั้งเดิมเพื่อการป้องกันโควิดและส่วนไวรัสโอมิครอนสายพันธุ์แรก เพื่อต่อสู้กับไวรัสสายพันธุ์โอมิครอน
คำแนะนำในการฉีดวัคซีนสองสายพันธุ์เป็นเข็มกระตุ้น องค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐฯ แนะนำว่า ให้ฉีดหลังจากเข็มกระตุ้นเข็มสุดท้ายอย่างน้อย 2 เดือน ส่วนสำนักการแพทย์ยุโรป ระบุคำแนะนำไว้ว่าต้องหลังเข็มกระตุ้นเข็มสุดท้ายอย่างน้อย 2 เดือน
เว็บไซต์ covid19.trackvaccines.org ซึ่งติดตามข้อมูลวัคซีนโควิดทั่วโลก ระบุว่า วัคซีนสองสายพันธุ์ของโมเดอร์นา (สไปค์แวกซ์ ไบวาเลนท์ ออริจินอล และโอมิครอน BA.1) มีประเทศที่อนุมัติใช้งานแล้ว 38 ประเทศ
ส่วนวัคซีนสองสายพันธุ์ของไฟเซอร์-ไบออนเทค (โคเมอร์เนตี ออริจินัล และโอมิครอน BA.1) อนุมัติใช้งานแล้วใน 35 ประเทศ
สายพันธุ์ของไวรัสโควิดจะหยุดที่โอมิครอนหรือไม่
ศ.พญ. กุลกัญญา ให้ข้อมูลเกี่ยวกับสถานการณ์สายพันธุ์โรคโควิด-19 ว่า องค์การอนามัยโลกยังไม่ได้เปลี่ยนชื่อสายพันธุ์ โดยยังเป็นโอมิครอนเหมือนเดิม นั่นหมายความว่า การกลายพันธุ์ยังไม่ได้เปลี่ยนแปลงมากไปจากสายพันธุ์ดั้งเดิมมาก ดังนั้น การวินิจฉัยป้องกันโดยใช้วัคซีนเดิมยังได้ผลอยู่
เธอบอกด้วยว่า สายพันธุ์โอมิครอนปัจจุบัน แม้มีการกลายพันธุ์เป็นลูกหลานที่แตกต่างจากโอมิครอนดั้งเดิม แต่ความแตกต่างนี้ไม่ได้มีผลกระทบอย่างมากมายต่อการวินิจฉัย รักษา ป้องกัน และลักษณะเจ็บป่วย
“องค์การอนามัยโลก ก็ยังให้ชื่อเหมือนเดิม เพียงแต่ตั้งรหัสสายพันธุ์ตามตัวเลขที่อยู่ในระบบวิทยาศาสตร์ แต่อาจจะทำให้ประชาชนทั่วไปเกิดความกังวลว่า นี่สายพันธุ์ใหม่อีกแล้ว แต่จริง ๆ เป็นชื่อที่นักวิทยาศาสตร์พยายามตั้งชื่อ เพราะมีการกลายพันธุ์ที่จุดต่าง ๆ ของไวรัส” ศ.พญ. กุลกัญญา พร้อมบอกว่า การวินิจฉัยรักษา และป้องกันที่ใช้อยู่ในปัจจุบันยังได้ผล แม้ว่าตัวไวรัสจะหลบภูมิได้ดีขึ้นก็ตาม
ไม่จำเป็นต้องรอวัคซีนรุ่นใหม่
ศ.พญ. กุลกัญญา กล่าวด้วยว่า ไม่จำเป็นจะต้องรอวัคซีนใหม่ เมื่อถึงเวลาต้องกระตุ้น หลังเข็มสุดท้าย 4-6 เดือน
“เมื่อนั้นมีวัคซีนอะไร เราก็ควรจะไปรับการฉีดกระตุ้น ถ้าเรามีวัคซีนใหม่ก็จะดี เพราะว่าจะมีภูมิคุ้มกันที่สูงกว่าวัคซีนเดิม แต่แม้จะได้รับวัคซีนเดิม หากกระตุ้นหลายครั้งร่างกายก็สามารถที่จะสร้างภูมิคุ้มกันที่ข้ามไปป้องกัน สายพันธุ์กลายพันธุ์ได้ดี ไม่แตกต่างกัน และคาดว่าประสิทธิผลของวัคซีนรุ่นเดิม จะไม่แตกต่างจากวัคซีนรุ่นใหม่”
วัคซีนสัญชาติไทย คืบหน้าอย่างไรบ้าง
- วัคซีนองค์การเภสัชกรรม HXP-GPO Vac
วัคซีนป้องกันโควิด HXP-GPO Vac ขององค์การเภสัชกรรม (อภ.) กำลังอยู่ในช่วงการวิจัยและพัฒนาในระยะที่ 3 ซึ่งล่าสุด เมื่อ 23 ธ.ค. 2565 ได้มีการเริ่มฉีดให้กับกลุ่มอาสาสมัครที่ จ.นครพนม ในกลุ่มเป้าหมายจำนวน 4,000 คน
นพ. เกรียงไกร ประเสริฐ หัวหน้าโครงการวิจัยหลักระยะ 2 และ 3 ภายใต้โครงการวิจัยพัฒนาวัคซีนโควิด-19 HXP-GPO Vac ระยะที่ 3 กล่าวว่า การศึกษาวิจัยในเฟสที่ 3 ในอาสาสมัครจำนวน 4,000 คน เป็นการติดตามความปลอดภัยดูผลกระตุ้นภูมิคุ้มกันที่มีต่อเชื้อโควิด-19 โดยเน้นฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้น โดยเปิดรับเป็น 2 ช่วง คือ ระหว่าง 23-29 ธ.ค. และช่วงหลังปีใหม่คือ 5-11 ม.ค. 2566
สำหรับคุณสมบัติของอาสาสมัคร คือ มีอายุ 18 ปีขึ้นไป ฉีดวัคซีนมาแล้ว 2 เข็ม โดยเป็นชนิดเดียวกัน เช่น ซิโนแวค+ซิโนแวค แอสตร้าเซเนก้า+แอสตร้าเซเนก้า เป็นต้น และผู้เป็นอาสาสมัครต้องมีสุขภาพแข็งแรง หากมีโรคประจำตัวต้องควบคุมได้ ผ่านการประเมินของแพทย์ และไม่เคยติดโควิดในช่วง 3 เดือนก่อนวันฉีด
วัคซีนจุฬาฯ-ใบยา เป็นวัคซีนป้องกันโควิด-19 ชนิดชิ้นส่วนของโปรตีน (Subunit vaccine) ที่วิจัยพัฒนาโดย คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และบริษัทใบยาไฟโตฟาร์ม จำกัด บริษัทสตาร์ทอัพของจุฬาฯ
ความคืบหน้าล่าสุด ผศ.ภญ.ดร. สุธีรา เตชคุณวุฒิ หัวหน้าภาควิชาเภสัชศาสตร์สังคมและบริหาร คณะเภสัชศาสตร์ จุฬาฯ และซีอีโอใบยาไฟโตฟาร์ม กล่าวกับบีบีซีไทยว่า ได้มีการพัฒนาวัคซีนรุ่น 1 รุ่น 2 เป็นผลสำเร็จและทดลองในมนุษย์แล้ว โดยเตรียมจะนำไปใช้จริงใน 1-2 ปีข้างหน้า
นอกจากนี้ ล่าสุด ยังได้พัฒนาวัคซีนรุ่นที่ 3 ที่มาจากไวรัส 2 สายพันธุ์ เช่นเดียวกับวัคซีนไฟเซอร์และโมเดอร์นา ซึ่งได้ทดสอบในสัตว์เกือบเสร็จสิ้นแล้ว
ผศ.ภญ.ดร. สุธีรา ระบุด้วยว่า และเพื่อรองรับการเปลี่ยนแปลงของสายพันธุ์อยู่ตลอดเวลา จึงเตรียมพัฒนาวัคซีนใบยาที่เป็นยูนิเวอร์แซล หรือวัคซีนที่มีประสิทธิภาพสามารถเป็นภูมิคุ้มกันเชื้อไวรัส โคโรนาทุกสายพันธุ์ โดยจะใช้ข้อมูลจากการพัฒนาวัคซีนรุ่น 1 รุ่น 2 มาพัฒนาตัวที่ดีที่สุด
วัคซีนจุฬาฯ-ใบยา เป็นการผลิตโดยเพาะเลี้ยงแบคทีเรียพาหะสารพันธุกรรมโคโรนาไวรัส ปลูกถ่ายลงในใบยาสูบก่อนเพาะพันธุ์เพิ่มจำนวน และเก็บเกี่ยวเพื่อสกัดโปรตีนใช้ผลิตวัคซีนก่อนนำส่งไปยังบริษัท คินเจนไบโอเทค จำกัด เพื่อทำให้วัคซีนบริสุทธิ์และส่งต่อไปผสม แบ่งบรรจุวัคซีนนำไปใช้งาน
หากเริ่มใช้งานจริง วัคซีนจุฬาฯ-ใบยาจะสามารถผลิตได้เดือนละ 1-5 ล้านโดส หรือ 60 ล้านโดสต่อปี ช่วยลดต้นทุนการนำเข้าวัคซีนจากต่างประเทศ และสามารถพัฒนาเพื่อส่งออกได้ด้วย
โรงงานต้นแบบการผลิตวัคซีนและยาชีววัตถุด้วยพืช อาคารจุฬาพัฒน์ 14 จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
ข้อมูลล่าสุดจากศูนย์วิจัยวัคซีน คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย บอกกับบีบีซีไทยเมื่อปลายปีว่า วัคซีนกำลังอยู่ในกระบวนการทดสอบในอาสาสมัครคนไทยและออสเตรเลีย และกำลังเตรียมการทดสอบวัคซีนรุ่นที่ 2 หลังจากเมื่อช่วงกลางปี 2565 ได้ขออนุญาตขึ้นทะเบียนผลิตโดยโรงงานในประเทศไทย โดยทางจุฬาฯ จะแจ้งความคืบหน้าอีกครั้งในเดือน ม.ค. นี้
ศ.นพ.เกียรติ รักษ์รุ่งธรรม ผอ. บริหารโครงการพัฒนาวัคซีนโควิด-19 ศูนย์วิจัยวัคซีน คณะแพทยศาสตร์ จุฬาฯ ระบุด้วยว่า เป้าหมายตอนแรกคือ ทดสอบในอาสาสมัครให้เรียบร้อยและขึ้นทะเบียนวัคซีนจุฬาฯ-คอฟ 19 ภายในปี 2565 แต่เกิดความล่าช้ากว่าแผนมาก เนื่องจากระบบขั้นตอนการพิจารณาในประเทศยังไม่คล่องตัว จึงจำเป็นต้องเปลี่ยนเป็นการพัฒนาและผลิตเพื่อทดสอบวัคซีนรุ่นที่ 2 สำหรับเชื้อสายพันธุ์ใหม่แทน โดยคาดว่าจะสามารถขึ้นทะเบียนและนำมาใช้ได้ภายในปลายปี 2566
คซีนจุฬาฯ-คอฟ 19 เป็นวัคซีนชนิดเอ็มอาร์เอ็นเอ (mRNA) เป็นวัคซีนที่ใช้เทคโนโลยีเดียวกับวัคซีนไฟเซอร์ และโมเดอร์นาผลิตโดยสร้างชิ้นส่วนขนาดจิ๋วจากสารพันธุกรรมของเชื้อไวรัสโคโรนาโดยไม่มีการใช้ตัวเชื้อ ซึ่งเมื่อร่างกายได้รับชิ้นส่วนของสารพันธุกรรมขนาดจิ๋วนี้เข้าไป จะสร้างเป็นโปรตีนที่เป็นส่วนปุ่มหนามของไวรัสขึ้น (spike protein) และกระตุ้นให้เกิดการสร้างภูมิคุ้มกันไว้เตรียมต่อสู้กับไวรัสเมื่อไปสัมผัสเชื้อ
เมื่อวัคซีนชนิด mRNA ทำหน้าที่ให้ร่างกายสร้างโปรตีนเรียบร้อยแล้ว ภายในไม่กี่วัน mRNA นี้จะถูกสลายไปโดยไม่มีการสะสมในร่างกาย
ในการทดสอบระยะแรกในอาสาสมัคร 36 คน พบว่าสามารถกระตุ้นภูมิคุ้มกันชนิดแอนติบอดีได้สูงเทียบได้กับวัคซีนเอ็มอาร์เอ็นเอ อย่างไฟเซอร์-ไบออนเทค และสามารถยับยั้งไวรัสกลายพันธุ์ได้ 4 สายพันธุ์
